بنا بر گزارش عهدواره هنر و رسانه جنگل؛ پس از اعتراض دولت ایران و شکایت از مداخله آذربایجان در حمایت از احسان‌الله خان، روتشین دستور داد تا هیچ گونه خمایتی از احسان‌الله خان وجود نداشته باشد و این کار عملاْ به حذف حذف احسان الله خان به عنوان یک عنصر تندرو و افراطی چپ از کمیته پنج نفره انقلاب جنگل انجامید. با هم این روایت را می‌خوانیم.

ناصر عظیمی دوبخشری در کتاب «جنبشی که به انقلاب تبدیل شد؛ از مبارزه علیه اشغالگران تا تأسیس جمهوری در گیلان»، می‌نویسد: «بر اساس چنین ملاحظاتی  [پس از اعتراض دولت ایران و شکایت از مداخله آذربایجان در حمایت از احسان الله خان] که روتشتین وقتی از حمایت ارتش سرخ در قفقاز از احسان الله خان مطلع شد، به طور مؤکد دستور داد تا حمایتی از او به عمل نیاید. در نتیجه احسان الله خان که از هر نظر در میدان کارزار تنها مانده بود، متحمل شکست سختی شد و نزدیک بود جان خود را نیز در این واقعه از دست بدهد. خالو قربان داستان را برای کمیته پنج نفره (در واقع اکنون در غیاب احسان الله خان چهار نفره) در فومن چنین توضیح داده است: «قوای احسان الله خان از جلو با قزاق‌ها مصاف داده و از عقب دچار تهدید قوای مسلح ساعدالدوله [پسر سپهسالار تنکابنی] واقع گردید و ارتباط وی به کلی مقطوع و در حقیقت محاصره شده، یک عده را خلع سلاح کردند و بقیه در کوه‌ها متواری یا دستگیر شدند». (گیلک، ۱۳۷۱ :۴۴۱). احسان که زخمی شده بود به لاهیجان که در این زمان محل مأموریت او بود، برگشت و قوای قزاق به فرماندهی فضل الله زاهدی (بصیر دیوان) نیز او را تا نزدیکی‌های لاهیجان تعقیب کردند و فقط با کمک دیگر قوای تحت فرماندهی کمیته انقلابی و از جمله جنگلی‌ها بود که او توانست به طور موقت در شرق گیلان موقعیت سابق خود را حفظ کند. این شکست نه فقط ضربه سخت نظامی برای انقلاب تلقی می‌شد، بلکه همچنین ضربه سختی به امیدهای اتحاد و یگانگی وارد می‌کرد. ما از عکس‌العمل كميته جديد انقلاب و به ویژه مباحثی که در این زمینه در درون کمیته انجام شده، اطلاع چندانی نداریم؛ ولی در اعلامیه ای که چند روز بعد یعنی در ۲۳ مرداد ۱۳۰۰ خورشیدی توسط این کمیته برای اعلام اعضاء و برنامه‌های کابینه جدید حکومت که آن را هنوز «حکومت جمهوری شوروی» و (البته نه مثل دوره بلشویکی) «جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران» می‌نامید؛ انتشار داد. دیگر نامی از احسان الله خان نبود و جای او را در کمیته انقلاب سرخوش شاعر گیلانی و عضو حزب کمونیست ایران گرفته بود. بنابراین احسان الله خان به عنوان یک عنصر تندرو و افراطی چپ از کمیته پنج نفره انقلاب حذف شد و اگر به یاد بیاوریم که حسن خان آلیانی نیز به عنوان یک عنصر افراطی راست در جناح جنگلی‌ها راه نیافته بود، می‌توان گفت که حضور حیدر به سانتریست‌ها (میانه‌روها) در انقلاب جنگل پرو بال بیشتری می‌داد.[۱]

منبع

ناصر عظیمی دو بخشری‏. جنبشی که به انقلاب تبدیل شد از مبارزه علیه اشغالگران تا تاسیس جمهوری در گیلان. رشت: انتشارات سپیدرود به سفارش حوزه هنری گیلان، ۱۳۹۹.

[۱] ‏همان، ۳۱۵ـ۳۱۶.

انتهای پیام/