بنا بر گزارش عهدواره هنر و رسانه جنگل؛ دکتر آلیانی می‌گوید که گائوک دوست نزدیک کوچک خان نیز همراه آنها بوده است، ولی این گفته با گفته یان کولارژ مطابقت ندارد؛ زیرا کولارژ گفته است که او گائوک را پس از شروع حمله در بین جمعه بازار و صومعه‌سرا دیده است که همراه کوچک خان به محل رسیده بودند. در هر حال به نظر می‌رسد آنها که در عمل نتوانسته بودند کوچک خان را در حمله به خانه ملاسرا متقاعد کنند. در این بخش به بررسی نقاط قوت روایت دکتر شاهپور آلیانی از واقعه ملاسرا می‌پردازیم.

ناصر عظیمی دوبخشری در کتاب «جنبشی که به انقلاب تبدیل شد؛ از مبارزه علیه اشغالگران تا تأسیس جمهوری در گیلان»، می‌نویسد: «در آن گفته‌ها از قول دکتر آلیانی دیدیم که کوچک خان به توطئه‌ای که حسن خان آن را به خبر کاس آقا حسام مربوط می‌کرد، باور نداشت و در جلسه‌ای که حسن خان با اصرار در خانه خود تشکیل داده بود، به گفته آلیانی: «تصمیم مهمی گرفته نمی‌شود؛ زیرا میرزا [کوچک خان] به عکس العمل متقابل راضی نبود و معتقد بود ما شرکت نمی‌کنیم». (آلیانی، ۱۳۷۵: ۱۵۰). همچنین گویا در جلسه دیگری که بازهم حسن خان پیگیر کشاندن پای کوچک خان به این واقعه بوده با عدم شرکت او در جلسه روبه‌رو می‌شود و او باز هم اقدامات خشونت بار را نفی می‌کند و به گفته دکتر آلیانی، هنگامی که حسن خان توطئه را در منزل خود در [روستای] زیده به گوش دیگر زعما و همکاران می‌رسانند، باز هم میرزا تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرد و با شرکت نکردن در این جلسه می‌خواهد قضیه را منتفی کند که معین الرعایا با گائوک تماس می‌گیرد و می‌گوید که باید علاج واقعه را قبل از وقوع کرد». (همان: ۱۸۸).

چنان‌که پیداست با وجود تلاش‌های حسن خان و به احتمال زیاد تیمسار ثقفی و تشکیل جلسه‌ای برای تصمیم در مورد مهم‌ترین اقدام نظامی در آن روزها، کوچک خان حتی در جلسه مورد نظر حسن خان هم شرکت نمی کند و از رفتن گائوک هم به این جلسه جلوگیری می‌نماید. زیرا شاهپور آلیانی می‌نویسد که پس از اینکه کوچک خان در جلسه حضور پیدا نمی‌کند: «معین الرعایا با گائوک تماس می‌گیرد و می‌گوید که باید علاج واقعه را قبل از وقوع کرد». تماس با گائوک نشان می‌دهد که حسن خان به طور کامل از مواضع کوچک خان در جهت اهدافش ناامید شده بود؛ اما شاهپور آلیانی می‌نویسد که «بازهم میرزا تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرد و با شرکت نکردن در این جلسه، می‌خواهد قضیه را منتفی کند». این دیگرانی که کوچک خان را تشویق به عدم شرکت در جلسه تصمیم‌گیری حمله به ملاسرا می‌کردند برای ما شناخته شده نیستند. متأسفانه شاهپور آلیانی نیز هیچ آدرسی در کتابش نمی‌دهد. با این حال به نظر می‌رسد که کوچک خان این زمان با محمد انشایی، سعدالله درویش و میرزا صالح خان نزدیک بوده و از آنها مشورت و همسویی می‌طلبیده است. (به این نکته بازخواهیم گشت).

به نظر می رسد که حسن خان آلیانی و تیمسار ثقفی به تدریج به مواضع کوچک خان مظنون می‌شوند که ممکن است از طرف او یا طرفدارانش در تشکیلات جنگل خبر حمله به بیرون درز کند و به گوش حیدر برسد؛ زیرا دکتر شاهپور آلیانی می‌نویسد که حسن خان معتقد بود که: «اگر جلسات ما مکرر گردد تا میرزا متقاعد شود، حیدرخان از قضیه آگاه می‌شود». (همان: ۱۵۰) از این رو آنها بدون اطلاع کوچک خان با فرماندهی تیمسار ثقفی، همان کسی که به گفته گیلک پس از ورود بلشویک‌ها به جنگلی‌ها پیوسته بود و پیش از آن در همکاری با انگلیسی‌ها در رشت یکی از صاحب منصبان ژاندارمری گیلان بود[۱]، رهبری این عملیات را به عهده می‌گیرند و در نتیجه با افراد مسلح زیادی «روز قبل از جلسه به طرف ملاسرا حرکت می‌کنند»[۲]. (همان). یادآوری کنیم که دکتر آلیانی می‌گوید که گائوک دوست نزدیک کوچک خان نیز همراه آنها بوده است، ولی این گفته با گفته یان کولارژ مطابقت ندارد؛ زیرا کولارژ گفته است که او گائوک را پس از شروع حمله در بین جمعه بازار و صومعه‌سرا دیده است که همراه کوچک خان به محل رسیده بودند. در هر حال به نظر می‌رسد آنها که در عمل نتوانسته بودند کوچک خان را در حمله به خانه ملاسرا متقاعد کنند، با تسلطی که بر تشکیلات نظامی جنگل داشتند چنان ترتیب داده بودند که کوچک خان پس از حمله در مقابل عمل انجام شده قرار گیرد. چنان که پیش‌تر از قول میرزا احمد واقعی یعنی یکی از شرکت‌کنندگان گفته شد آنها چنین ترتیب داده بودند که به قول میرزا احمد واقعی اگر اوضاع عادی بود، میرزا را فراخوانند و در جلسه شرکت کنند و گرنه پیش‌دستی نموده حمله برند و نیرنگ آن را به خودشان بازگردانند».[۳]

منبع

ناصر عظیمی دو بخشری‏. جنبشی که به انقلاب تبدیل شد از مبارزه علیه اشغالگران تا تاسیس جمهوری در گیلان. رشت: انتشارات سپیدرود به سفارش حوزه هنری گیلان، ۱۳۹۹.

[۱] ‏همان، پانویس محمد علی گیلک گفته است که سلطان عبدالحسین خان تقفی، خواهر زاده کلنل فتحعلی خان ثقفی (معروف به تیمسار ثقفی) از جمله صاحب منصبانی بود که در بدو ورود بلشویک‌ها جزو اداره ژاندرمری گیلان به انقلابیون پیوسته و بعد یا کوچک خان به جنگل آمد و به ریاست قوا منصوب شد و بعد از ختم غائله گیلان، مجدداً داخل قشون دولتی پهلوی اول شد.

[۲] ‏همان، پانویس فاصله آلیان و زیده تا ملاسرا حدوداً چهل کیلومتر است.

[۳] ‏همان،۳۴۷_۳۵۰.

انتهای پیام/