بنا بر گزارش عهدواره هنر و رسانه جنگل؛ ایران در سال‌های جنگ جهانی اول، باوجود اعلام صریح موضع بی‌طرفی درگیر جنگ شد و قحطی و اشغال شهرهای کشور بخشی از مصائب بزرگ آن دوران بودند. ظهور جنبش جنگل در آن سال‌ها مرهم بر زخم سرباز ایرانیان و به‌ویژه گیلانیان بود. در این روایت از آشفتگی ایران در سال ۱۲۹۴ هجری شمسی بیشتر می‌خوانیم.
ناصر عظیمی دو بخشری در کتاب «جنبشی که به انقلاب تبدیل شد» می‌نویسد: «تنها حدود سه ماه پس از شروع جنگ در نهم آبان ۱۲۹۳ خورشیدی، دولت ایران به‌طور رسمی اعلام بی طرفی کرد. با این حال ایران از جنوب و شمال مورد تعرض متفقین قرار گرفت. به‌ویژه نیروهای روسیه به دلایلی خودخوانده نیمه شمالی، ایران از جمله آذربایجان و گیلان را اشغال کردند.»[۱]
هر چند کوچک خان پیش از تشکیل دولت موقت ایران، تشکیلات ضد اشغال روسیه تزاری را در مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی تأسیس کرده بود، اما با تشکیل دولت موقت او نیز در این امر حامی دولت موقت تشکیل شده در کرمانشاه بود. در هر حال با تشکیل دولت موقت حامی دول محور در کرمانشاه توسط اعضای فراری مجلس سوم، در واقع دو دولت در ایران وجود داشت. یکی در پایتخت که مورد حمایت دولت‌های متفقین بود و دیگری در غرب کشور که مورد حمایت دول محور بود. بنابراین بحرانی وسیع و تمام عیار از آغاز سال ۱۲۹۴ خورشیدی در ایران در گرفته بود که سرانجام به تشکیل دولت مورد حمایت دول محور منجر شد.
در چنین شرایط پرآشوبی که سراسر ایران را در سال‌های ۱۲۹۳ و ۱۲۹۴ خورشیدی فرا گرفته بود، جنبش جنگل توسط کوچک خان و هیئت اتحاد اسلام پایه‌گذاری شد. جنبش جنگل در ابتدا با استفاده از فرصتی که جهان پرآشوب جنگ اول جهانی پدید آورده بود به حرکت درآمد و از دسته‌بندی‌های موجود این جنگ با هوشمندی استفاده کرد و دو کشوری را که در طول تاریخ قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با سیاست‌های استعماری‌شان ایران را به اشکال گوناگون تحقیر کرده بودند، به پشتوانه جنگل‌های گیلان مردم گیلان و دول‌محور به چالشی سخت گرفت.
قهرمان اصلی این جنبش کسی نبود جز کوچک خان که به دلیل حضورش در بیشه‌ها و جنگل‌های گیلان به «جنگلی» معروف شد، پیروانش «جنگلیان» خوانده شدند و جنبشی را که به راه انداخته بود «جنبش جنگل» نامیده شد. از آنجایی که کوچک خان و عقایدش پای در مشروطه و مشروطه‌خواهی داشت لازم است رد پای او را در جنبش مشروطه و پس از آن تا آغاز جنبش جنگل پیگیری کنیم و ببینم او پیش از تأسیس تشکیلات جنبش جنگل، در جنبش مشروطه و بعد از آن چه فعالیت‌هایی داشته و چه تحولی در اندیشه‌هایش روی داده است.[۲]
[۱]ناصر عظیمی دو بخشری. جنبشی که به انقلاب تبدیل شد از مبارزه علیه اشغالگران تا تاسیس جمهوری در گیلان. رشت: انتشارات سپیدرود به سفارش حوزه هنری گیلان، ۱۳۹۹.، ۲۸.
[۲] همان، ۳۱.
انتهای پیام/
